انسان یک موجود ذاتاً اجتماعى هست که حیاتش به مشارکت اجتماعى او با همنوعانش وابسته هست. ما از ابتداى زندگیمون براى تأمین نیازهاى خودمون به تعاون و همکارى با دیگران نیاز داریم. بدون شک رشد و تعالى هر نظام اجتماعى هم در گرو همبستگى اجتماعى و مشارکت عمومى افراد اون جامعه میسر میشه. مفهوم «انسجام اجتماعى» قدمتى طولانى درادبيات جامعه شناسى داره و اولين بارتوسط دوركيم جامعه شناس فرانسوى مطرح شد. سوال اساسى مطرح درباره انسجام اجتماعى اين بود كه چطور باوجود رقابت دائم بين افراد براى دستيابى به منابع كمياب دريك جامعه، اونها با صلح و سازش در كنار همدیگه میتونن زندگى كنن؟ در زیر این مفهوم رو با هم مرور می‌کنیم:
انسجام اجتماعی چیه؟
احساس یکپارچگی افراد جامعه، وجود تعلق اجتماعي (احساس «ما»بودن)، روابط دوستانه و محبت آمیز، میزان روابط اجتماعی و تعامل‌های گروهی بر اساس ارزشهای مشترک و منسجم و همچنین میزان اعتماد افراد جامعه نسبت به همدیگه، انسجام اجتماعی گفته میشه.
چرا انسجام اجتماعی مهم هست؟
انسجام اجتماعی محرک بسیار مهمی برای شکوفایی و رقابت درازمدت در جامعه هست. جوامع منسجم از نظر سیاسی پایدار هستن و بر رشد اقتصادی و توسعه کسب و کار تمرکز دارن. انسجام اجتماعی در طول سال‌ها ایجاد میشه و اینطور نیست که یک شبه ایجاد بشه. این ناشی از سیاست‌هایی هست که به همه افراد جامعه اجازه میده در رفاه اون سهیم باشن و همچنین رقابت رو پایدار می‌کنه.
ابعاد انسجام اجتماعی چیه؟
گروه پژوهشى سياستى دولت كانادا، انسجام اجتماعى رو داراى پنج بعد به شرح زيرمعرفى كرده:
• احساس تعلق-انزوا: بيانگر وجود يا نبود ارزش ها، هويت مشترك و حس تعهد به جامعه هست.
• محروميت و برخوردارى: بيانگر برابرى يا نابرابرى در دسترسى به فرصت‌ها هست.
• مشاركت- عدم مشاركت
• پذيرش- عدم پذيرش: قبول تفاوت‌ها و احترام به اونها در جوامع چندمذهبى يا چندحزبى هست.
• قانون مدارى - عدم پايبندى به قانون كه با توانايى وعملكرد نهادها در جامعه مرتبط هست.
۱- «اعتماد افراد جامعه به همدیگه» : همکاری و تعامل افراد با همدیگه به نحوی که درستکاری، صداقت، وفای به عهد، انصاف و عدالت وجود داره.
۲-«احساس تعلق افراد به جامعه»: در اینجا احساس هویت مشترک و ارزشهای مشترک مثل فرهنگ، زبان ، قلمرو و ... مورد صحبت هست.
۳-«قدرت تشکل‌های اجتماعی» : برانگیختن احساسات ملی، متحد ساختن مردم، هدایت مردم در کارهای عام‌المنفعه، اطلاع رسانی و رابط بودن بین دولت و مردم در نظر گرفته میشه.
۴-«قانون‌مداری» :رعایت قوانین توسط مردم (قوانین راهنمایی و رانندگی، رعایت نوبت، عدم مزاحمت برای افراد دیگه، عدم تبعیض بین مردم در ادارات دولتی هست.
۵- «برخورداری یکسان از فرصت‌ها» : برخورداری از فرصت یکسان شغل، مسکن، تحصیل، احترام و عدم تبعیض بین زنان و مردان هست.
چطور یک جامعه می‌تونه به انسجام اجتماعی برسه؟
- جامعه شناسان ایجاد همبستگى و انسجام اجتماعى و مشارکت عمومى جامعه رو ناشى از عواملى چون اعتقادات و احساسات مشترک و تعادل و هماهنگى میان باورها و ارزش ها مى دونن و عامل اصلى عدم همبستگی رو جدال و ستیز و کمبود امکانات مادى تلقى مى‌کنن.
- انسجام اجتماعی رو می‌تونیم با مبارزه با تبعیض، طرد اجتماعی و نابرابری‌ها، با ایجاد سرمایه‌اجتماعی (به عنوان مثال، شبکه های روابط، اعتماد و هویت بین گروه‌های مختلف جامعه) و با ایجاد کنش اجتماعی تقویت کرد.
- از طرف دیگه، انسجام اجتماعی زمانی ایجاد میشه که شکاف کوچک بین طبقه فقیر و غنی/ پایین و بالا باشه. نه جهانی شدن و نه مهاجرت هیچ تأثیری بر میزان انسجام اجتماعی نداره.
- سطح بالاي انسجام زماني هست كه كنش‌هاي افراد اخلاقي و معطوف به يك جمع باشه. در اين كنش‌ها مسئوليت و وفاداري در قبال ديگران به حد بالای خودش مي‌رسه.
چطور فرهنگ بر انسجام اجتماعی تاثیر میذاره؟
ارتباط شهروندان از طریق بیان فرهنگی، با تقویت انسجام اجتماعی جوامع و ملل، یک هدف مدنی مهم رو در بر می‌گیره. فرهنگ به‌عنوان یک رابط بین افراد عمل می‌کنه.
انسجام اجتماعی چطور سنجیده میشه؟
براى محاسبه كمى ميزان انسجام اجتماعى، پژوهشگران مختلف، بريك يا چند جنبه انسجام اجتماعى تأكيد میکنن. انسجام اجتماعى رو از طريق ميزان اعتماد افراد جامعه به همدیگه، ميزان كمك و هميارى افراد جامعه به همدیگه و همچنین شدت احساس تعلق افراد به جامعه، مورد محاسبه قراردادن.
چه عواملی باعث میشن انسجام اجتماعى تقویت بشه؟
علاوه بر تعادل و هماهنگى بین ایده‌ها، باورها و ارزش‌هاى مشترک با محیط، عوامل زیر در ایجاد و تقویت انسجام میان افراد مؤثرن.
1. علم و آگاهى
علم و آگاهى کامل به عقاید باورها و ارزشها یک نوع بصیرت به ما میده، که در بحران‌ها و و شرایط سخت، مسائل جزئى و فرعى رو که گاهى باعث شکست و سقوط مى شه، نادیده بگیریم، و به هدف‌هاى اصیل و مسئولیت خودمون فکر کنیم تا در نهایت راه‌هاى آسیب بسته بشه و اتفاق و اتحاد به وجود بیاد.
2 ـ مشورت و تفاهم
مشورت و تفاهم در مسائل ضرورى و مطلوب هست و در ایجاد صمیمیت و محبت اجتماعى نقش بسیار مؤثرى داره.
3 ـ مهربانى و مدارا
مدارا و مهربانى و همچنین عفو و گذشت رو مى تونیم، از راه‌هاى جلب محبوبیت و اصلاح اجتماع به‌حساب بیاریم، از این جهت که این صفات جلوی بسیارى از جدال‌ها و کشمکش‌ها رو مى‌گیره و به جاى اون آرامش و روابط انسانى رو جایگزین اونها می‌کنه.
4 ـ صفا و یکرنگى
توجه دادن به صفا و یکرنگى و روح برادرى و نوع‌دوستى و مسئولیت رو مى تونیم از وسایل اتحاد و اتفاق در جامعه بدونیم.
کلام آخر اینکه، ما تنها با وجود انسجام اجتماعى هست که مى‌تونیم به روابط و تعاملات روزمرّه زندگیمون بپردازیم، زبان همدیگه رو درک کنیم، واکنش‌‌هاى دیگران رو پیش بینى کنیم و براى آینده زندگى خودمون برنامه داشته باشیم. با توجه به مطالبی که صحبت شد فکر میکنی شرایط فعلی جامعه ایران توی هرکدوم از ابعاد انسجام اجتماعی چه وضعیتی داره؟
